Makale Bilgileri

Özet Türkçe

Bu çalışmada, ilk Türk lehçeleri sözlüğü Dîvânu Lügâti’it-Türk ve İslami dönem Türk edebiyatının ilk ve en çok söz varlığı barındıran eseri olan Kutadgu Bilig’den hareketle sınırlı verisi ile Trabzon ve yöresi ağızlarının söz varlıkları incelenmiş ve bu eserlerin Trabzon ve yöresi ağızlarındaki izleri takip edilmiş ve tanıklanmış, böylece ortak kültür mirasına katkı sunmaya çalışılmıştır. Yaklaşık bin yıl önce yazılan Türkçenin bu iki şaheserinin söz varlıkları, Trabzon ve yöresindeki söz varlığıyla karşılaştırılmış, tarihî ve coğrafî değişime ve mekân farklılığına rağmen, söz varlığı yönünden birçok ortaklık tespit edilmiştir. Böylelikle bin yıllık süreçte, coğrafi ve kültürel değişiklikler nispetinde devamlılık ve ortaklıklar aranmıştır.

            Trabzon ili ve ağızlarında tespit edilen söz varlığı malzemesi için Necati Demir’in üç cilt olarak basılan Trabzon ve Yöresi Ağızları adlı kitabının sözlük bölümü başta olmak üzere Derleme Sözlüğü’nde yer alan Trabzon ve yöresine ait sözcükler, İren Ertem’in Trabzon Çepni Ağzı ve Meligül Günaydın’ın Trabzon/Tonya Ağızları Örneğinde İşlevsel Bir Ağız Sözlüğü Oluşturma Denemesi adlı yüksek lisans tezleri ile yazarın yöre ağzına ilişkin kendi derlemeleri (YKD) temel başvuru kaynaklarıdır. Kutadgu Bilig için Arat, Dîvânu Lügâti’it-Türk için ise Ercilasun-Akkoyunlu’nun dizinleri tercih edilmiştir.

Özet İngilizce

In this study, based on Dîvânu Lügâti\'it-Türk, the first dictionary of Turkish dialects, and Kutadgu Bilig, the first and most vocabulary-rich work of Islamic period Turkish literature, the traces of the vocabulary of these works in the dialects of Trabzon and its region were followed and witnessed with limited data, thus trying to contribute to the common cultural heritage. The vocabulary of these two masterpieces of Turkish written about a thousand years ago was compared with the vocabulary of Trabzon and its region, and despite the historical and geographical changes and spatial differences, many commonalities were identified in terms of vocabulary. Thus, continuity and commonalities have been sought in the thousand-year process in proportion to geographical and cultural changes.

            For the vocabulary material identified in Trabzon province and its dialects, the main sources of reference are the dictionary section of Necati Demir\'s book Trabzon and Region Dialects Dictionary published in three volumes, the words belonging to Trabzon and its region in the Compilation Dictionary, İren Ertem\'s Trabzon Çepni Dialect and Meligül Günaydın\'s Trabzon/Tonya Dialects  A Functional Dialect Dictionary Creation Attempt master\'s theses and the author\'s own compilations of the local dialects (YKD). The indexes of Arat for Kutadgu Bilig and Ercilasun-Akkoyunlu for Dîvânu Lügâti\'it-Türk were preferred.