O‘ZBEK VA TURK TILLARIDAGI TASDIQ VA INKOR GAPLARDA SEMANTIK-FORMAL NOMUVOFIQLIK ÖZBEK TÜRKÇESİ VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ OLUMLU VE OLUMSUZ CÜMLELERDE ANLAMSAL-ŞEKLİ UYUMSUZLUK SEMANTİC-FORMAL DISCREPANCY IN POSITIVE AND NEGATIVE SENTENCES IN THE UZBEK..

ZEITSCHRIFT FÜR DIE WELT DER TÜRKEN

  • Makale Bilgileri


    Makale Başlık O‘ZBEK VA TURK TILLARIDAGI TASDIQ VA INKOR GAPLARDA SEMANTIK-FORMAL NOMUVOFIQLIK ÖZBEK TÜRKÇESİ VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ OLUMLU VE OLUMSUZ CÜMLELERDE ANLAMSAL-ŞEKLİ UYUMSUZLUK SEMANTİC-FORMAL DISCREPANCY IN POSITIVE AND NEGATIVE SENTENCES IN THE UZBEK..
    Makale Başlık İngilizce O‘ZBEK VA TURK TILLARIDAGI TASDIQ VA INKOR GAPLARDA SEMANTIK-FORMAL NOMUVOFIQLIK ÖZBEK TÜRKÇESİ VE TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ OLUMLU VE OLUMSUZ CÜMLELERDE ANLAMSAL-ŞEKLİ UYUMSUZLUK SEMANTİC-FORMAL DISCREPANCY IN POSITIVE AND NEGATIVE SENTENCES IN THE UZBEK..
    Cilt / Sayı Cilt: 11 / Sayı: 3
    Yazar Zilola KHUDAYBERGENOVA
    Makale Dili
    DOI
  • Özet Türkçe


    Annotatsiya Mazkur maqolada o‘zbek va turk tillaridagi tasdiq va inkor gaplarning umumiy va farqli jihatlarini tadqiq etish maqsad kilingan. Avvalombor, qiyoslanayotgan tillardagi tasdif va inkor mazmunini ifoda etgan uzbek va turk tilshunosligidagi ta’rifi va talqini masalasi o‘rganilgan. Keyin har ikki tildagi inkor gaplarni shakllantirgan vositalar solishtirilib o‘rganilgan. Ba’zi vaziyatlarda shaklan tasdiq gaplarning inkor ma’nosini bildirgani, inkor gaplarning tasdiq ma’nosini ifodalagani qayd etilgan. Ya’ni qiyoslangan tillardagi tasdiq va inkor gaplarda matn tarkibida ba’zan semantik-formal nomuvofiqlik o‘rtaga chiqqani kuzatildi. Maqolda analiz, sintez, qiyoslash, ta’riflash, umumlashtirish metodlari qo‘llanilgan. Tadqiqot natijasida o‘zbek va turk tillaridagi tasdiq va inkor gaplarni shakllantiruvchi grammatik qo‘shimchalar va vositalar o‘rtasidagi umumiy va farqli xususiyatlar o‘rganilgan. Shuningdek, semantik-formal jihatdan tasdiq va inkor nomuvofiqligini ta’minlagan tasdiq va inkor gaplarni hosil qilgan vositalar tavsiflangan. Özet Bu makalede Özbek Türkçesi ve Türkiye Türkçesindeki olumlu ve olumsuz cümlelerin genel ve farklı özelliklerini kıyaslayarak incelemek amaçlanmıştır. İlkönce, kıyaslanan dillerdeki olumluluk ve olumsuzluğu bildiren cümlelerin Özbek Türkçesi ve Türkiye Türkçesi dilbilimindeki tanımlanması ve betimlenmesi konusuna değinilmiştir. Sonra her iki dildeki olumsuz cümleleri oluşturan araçlar mukayasa edilerek araştırılmıştır. Kimi durumlarda şekli bakımından olumlu olan cümlelerin olumsuzluk anlattığı, bilakis, şekline göre olumsuz olan cümlelerin olumluluk bildirdiği kaydedilmiştir. Yani kıyaslanan dillerdeki olumlu ve olumsuz cümlelerde bazen metin bağlamında anlamsal-şekli bakımdan uyumsuzluk ortaya çıktığı belirtilmiştir. Makalede analiz, sentez, kıyaslama, betimleme, genelleme metotları kullanılmıştır. Araştırma sonucunda Özbek Türkçesi ve Türkiye Türkçesindeki olumlu ve olumsuz cümleleri yapan dilbilgisel ekler ve yapıtlar arasındaki ortak ve farklı özellikler değerlendirilmiştir. Yanı sıra anlamsal-şekli bakımdan olumsuzluk ve olumluluk uyumsuzluğunu sağlayan olumlu ve olumsuz cümleleri yapan araçlar da vasıflandırılmıştır. Abstract This article is aimed at studying the general and distinguishing features of positive and negative sentences in the Uzbek and Turkish languages. First of all, the interpretations of sentences expressing the statement and the negation in these languages are considered. Then the grammatical means that form negative sentences in both languages are examined. It is noted that in some cases, positive sentences elicit negation, and vice versa, negative sentences express a statement depending on the text. In other words, there arises a formal-semantic mismatch of positive and negative sentences in the context. In the article were used methods of analysis, synthesis, comparison, description, generalization. As a result of the study, general and different features of grammatical means that form positive and negative sentences in the Uzbek and Turkish languages were identified. In addition, language tools have been described that form a semantically formal discrepancy in positive and negative sentences.
  • Özet İngilizce


    Annotatsiya Mazkur maqolada o‘zbek va turk tillaridagi tasdiq va inkor gaplarning umumiy va farqli jihatlarini tadqiq etish maqsad kilingan. Avvalombor, qiyoslanayotgan tillardagi tasdif va inkor mazmunini ifoda etgan uzbek va turk tilshunosligidagi ta’rifi va talqini masalasi o‘rganilgan. Keyin har ikki tildagi inkor gaplarni shakllantirgan vositalar solishtirilib o‘rganilgan. Ba’zi vaziyatlarda shaklan tasdiq gaplarning inkor ma’nosini bildirgani, inkor gaplarning tasdiq ma’nosini ifodalagani qayd etilgan. Ya’ni qiyoslangan tillardagi tasdiq va inkor gaplarda matn tarkibida ba’zan semantik-formal nomuvofiqlik o‘rtaga chiqqani kuzatildi. Maqolda analiz, sintez, qiyoslash, ta’riflash, umumlashtirish metodlari qo‘llanilgan. Tadqiqot natijasida o‘zbek va turk tillaridagi tasdiq va inkor gaplarni shakllantiruvchi grammatik qo‘shimchalar va vositalar o‘rtasidagi umumiy va farqli xususiyatlar o‘rganilgan. Shuningdek, semantik-formal jihatdan tasdiq va inkor nomuvofiqligini ta’minlagan tasdiq va inkor gaplarni hosil qilgan vositalar tavsiflangan. Özet Bu makalede Özbek Türkçesi ve Türkiye Türkçesindeki olumlu ve olumsuz cümlelerin genel ve farklı özelliklerini kıyaslayarak incelemek amaçlanmıştır. İlkönce, kıyaslanan dillerdeki olumluluk ve olumsuzluğu bildiren cümlelerin Özbek Türkçesi ve Türkiye Türkçesi dilbilimindeki tanımlanması ve betimlenmesi konusuna değinilmiştir. Sonra her iki dildeki olumsuz cümleleri oluşturan araçlar mukayasa edilerek araştırılmıştır. Kimi durumlarda şekli bakımından olumlu olan cümlelerin olumsuzluk anlattığı, bilakis, şekline göre olumsuz olan cümlelerin olumluluk bildirdiği kaydedilmiştir. Yani kıyaslanan dillerdeki olumlu ve olumsuz cümlelerde bazen metin bağlamında anlamsal-şekli bakımdan uyumsuzluk ortaya çıktığı belirtilmiştir. Makalede analiz, sentez, kıyaslama, betimleme, genelleme metotları kullanılmıştır. Araştırma sonucunda Özbek Türkçesi ve Türkiye Türkçesindeki olumlu ve olumsuz cümleleri yapan dilbilgisel ekler ve yapıtlar arasındaki ortak ve farklı özellikler değerlendirilmiştir. Yanı sıra anlamsal-şekli bakımdan olumsuzluk ve olumluluk uyumsuzluğunu sağlayan olumlu ve olumsuz cümleleri yapan araçlar da vasıflandırılmıştır. Abstract This article is aimed at studying the general and distinguishing features of positive and negative sentences in the Uzbek and Turkish languages. First of all, the interpretations of sentences expressing the statement and the negation in these languages are considered. Then the grammatical means that form negative sentences in both languages are examined. It is noted that in some cases, positive sentences elicit negation, and vice versa, negative sentences express a statement depending on the text. In other words, there arises a formal-semantic mismatch of positive and negative sentences in the context. In the article were used methods of analysis, synthesis, comparison, description, generalization. As a result of the study, general and different features of grammatical means that form positive and negative sentences in the Uzbek and Turkish languages were identified. In addition, language tools have been described that form a semantically formal discrepancy in positive and negative sentences.
  • -->

    Makale Dosyası